Gruczoły ślinowe

Z przewodem pokarmowym są związane anatomicznie i czynnościowo trzy rodzaje gruczołów ślinowych: wargi dolnej, gardzielowe oraz żuwaczkowe. Gruczoł wargi dolnej (właściwy gruczoł ślinowy) składa się z pięciu części. Trzy części, tzw. gruczoły tułowiowe, znajdują się w odcinku przednim tułowia, dwie części (gruczoły potyliczne) są usytuowane w okolicy potylicznej głowy. Gruczoły tułowiowe w postaci wydłużonych gron, od których odchodzą drobne przewody, łączą się w grubsze pnie, uchodzące do zbiornika ślinowego. Przewody wyprowadzające gruczołów potylicznych (drobne, pęcherzykowate twory) łączą się we wspólny przewód z przewodem gruczołów tułowiowych. Wspólny przewód ma ujście na wardze dolnej, powyżej nasady języczka. Rola wydzieliny tego gruczołu nie jest dokładnie znana. Gruczoły gardzielowe, parzyste, są usytuowane po bokach gardzieli w odcinku przednim głowy. Są one zbudowane z komórek wydzielniczych, tworzących drobne gronka wokół dużych przewodów. Przewody wyprowadzające gruczołów gardzielowych otwierają się symetrycznie po obydwu stronach gardzieli. Gruczoły gardzielowe są najlepiej rozwinięte u pszczół produkujących mleczko pszczele. U zbieraczek ich wydzielina zawiera inwertazę i amylazę. Brak pyłku oraz niedobór tiaminy i rybofiawiny w pokarmie świeżo wygryzionych pszczół powoduje niedorozwój gruczołów gardzielowych. Gruczoły żuwaczkowe, parzyste, znajdują się w dolnoprzednim odcinku głowy i uchodzą u nasady żuwaczek. Są one najsilniej wykształcone u matek. Wydzielina gruczołów żuwaczkowych matek zawiera feromon I – kwas 9-okta-frans-2-decenowy, feromon II – kwas 9-hydroksy-trans-2-decenowy. Pierwszy z nich wpływa hamująco na rozwój jajników u robotnic, zakładanie mateczników, powoduje zbijanie się pszczół w kłąb w czasie rójki oraz pełni rolę atraktanta seksualnego u trutni. Feromon II stabilizuje tworzenie kłębu i hamuje zakładanie mateczników. W wydzielinie gruczołów robotnic występuje feromon alarmowy. W skład pokarmu pszczół wchodzą węglowodany (miód, nektar, spadź), białka i tłuszcze (pyłek, pierzga, mleczko pszczele), składniki mineralne i witaminy (ryboflawina i tiamina). W procesie trawienia pokarm ulega zwilżaniu, mieszaniu, rozdrabnianiu oraz rozkładowi enzymatycznemu. Substancje proste powstałe na drodze rozkładu enzymatycznego są wchłaniane do hemolimfy ze światła przewodu pokarmowego, głównie z jelita środkowego. Trawienie węglowodanów rozpoczyna się z chwilą zetknięcia pokarmu z wydzieliną gruczołów gardzielowych. Trawienie białek, tłuszczów oraz dalsze trawienie węglowodanów przebiega w jelicie środkowym pod wpływem enzymów wydzielanych przez komórki nabłonka jelitowego. W jelicie tylnym następuje odwodnienie mas kałowych i wtórne wchłanianie składników mineralnych. Dużą rolę, szczególnie w hamowaniu rozwoju drobnoustrojów chorobotwórczych i warunkowo-chorobotwórczych oraz utrzymywaniu homeostazy przewodu pokarmowego odgrywa saprofityczna flora jelitowa. Skład flory jelitowej zmienia się w zależności od postaci rozwojowej (czerw, imago), wieku pszczół (pszczoły nielotne, zbieraczki) i rodzaju pokarmu. Istnieją przy tym wyraźne różnice w składzie flory przewodu pokarmowego u matek i robotnic. Florę przewodu pokarmowego tworzy flora zaadaptowana, stale występująca w treści przewodu pokarmowego oraz flora przypadkowa, obecna u niektórych pszczół, z reguły przez krótki okres. Skład mikroflory przewodu pokarmowego zależy w dużym stopniu od mikroflory wody, roślin miododajnych i pyłkodajnych, występującej na obszarze oblatywanym przez pszczoły.