Jest to zakaźna choroba posocznicowa pszczół dorosłych wywołana przez riketsje. Riket- sjozę jako odrębną jednostkę chorobową opisał po raz pierwszy w 1964 r. Wille. Zazwyczaj towarzyszy ona chorobie zarodnikowcowej, chorobie roztoczowej, amebiazie oraz posocznicom wywołanym przez bakterie z rodziny Enterobacteriaceae, głównie Pseudomonas apisepticus, rzadziej Serratia, Aerobacter, Ervinia, Proteus i Providentia. Choroba występuje w okresie od maja do października. Etiologia. Riketsje patogenne dla pszczół (klasa Rickettsiales, rodzina Rickettsiaceaę) mają postać drobnych, lekko zagiętych pałeczek o wymiarach 0,1 X 0,33 jum. Zawierają kwas nukleinowy typu RNA i DNA oraz enzymy metaboliczne wrażliwe na działanie niektórych leków. Riketsje wybarwiają się metodą Giemzy i Macchiavello i nie rosną na podłożach bakteryjnych. W zakażonych tkankach występyją na komórkach lub w cytoplazmie komórek w formie pojedynczych pałeczek lub krótkich łańcuszków. Rozmnażanie odbywa się przez podział poprzeczny w specjalnych wakuolach. Szczepy izolowane od pszczół różnią się między sobą zjadliwością i wrażliwością na antybiotyki. Źródło zakażenia. Pszczoły zakażają się przez układ oddechowy, rzadziej przez przewód pokarmowy z pożywieniem lub za pośrednictwem pasożytów, które odżywiają się hemolimfą. Nie wyklucza się możliwości zakażenia przez uszkodzone mechanicznie błony międzysegmen- talne, oskórek lub błony otaczające stawy. Patogeneza. Riketsje po wniknięciu do hemolimfy namnażają się w komórkach ciała tłuszczowego. Po namnożeniu są uwalniane do hemolimfy i zakażają hemocyty. Hemolimfą zakażonych owadów ma zabarwienie mlecznobiałe. Liczba elementów komórkowych w hemolimfie ulega zmniejszeniu, niekiedy całkowicie ich brak. Objawy i przebieg choroby. Na wystąpienie choroby ma wpływ usytuowanie pni w zaciemnionych wilgotnych miejscach oraz choroby zakaźne, głównie choroba roztoczowa, zarodnikowcowa i posocznice. Chore pszczoły są niespokojne, osłabione, poruszają się z trudnością, często tracą zdolności lotne, pełzają z rozpostartymi skrzydełkami lub wywracają się na grzbiet i w tej pozycji giną. Niekiedy pszczoły są wybitnie łagodne (nie żądlą), ciągną odwłok po plastrach, tracą owłosienie (pszczoły czarne, połyskujące) i wydzielają nieprzyjemną woń. Pozostałe zdrowe pszczoły w rodzinie traktują je jak pszczoły rabujące. Choroba w zasadzie przebiega łagodnie. Przy długotrwałym przebiegu choroby, na skutek padania zbieraczek i pszczół pielęgnujących czerw, występują zaburzenia w wychowie czerwia. Rozpoznanie. Podstawą prawidłowego rozpoznania choroby jest wykazanib riketsji w komórkach ciała tłuszczowego oraz w hemolimfie w preparatach bezpośrednich barwionych metodą Giemzy lub Macchiavello, ewentualnie izolacja w hodowlach komórkowych. Za patognomoniczny objaw riketsjozy można przyjąć mlecznobiałe zabarwienie hemolimfy, w której najczęściej brak hemocytów. W preparatach z hemolimfy barwionych metodą Giemzy występują drobne, nieco wydłużone twory o średnicy 0,1÷1,3 pm, często zbite w masy. Rozpoznanie różnicowe. Należy w nim uwzględnić posocznicę wywołaną przez Pseudomonas apisepticus oraz inne posocznice bakteryjne. Ciało pszczół zakażonych Ps. apisepticus rozpada się po śmierci na części na skutek rozluźnienia połączeń chitynowych, mięśnie tułowia są czarne o konsystencji mazistej i wydzielają woń gnijącego mięsa. Badanie bakteriologiczne w kierunku Ps. apisepticus wypada dodatnio. Zwalczanie. Zaleca się przeprowadzenie podwójnego przesiedlania z podkarmieniem chorych rodzin ciepłym syropem cukrowym oraz przeniesienie pni na suchy, nasłoneczniony teren. Leczenie. Leczenie etiotropowe riketsjozy jest trudne ponieważ często wikłają ją inne zakażenia. Istnieją doniesienia o wyleczeniu rodzin po stosowaniu sulfatiazolu, streptomycyny i oksytetracykliny w dawkach identycznych jak przy zgnilcu złośliwym. W przypadku zakażeń mieszanych stosowanie antybiotyków może przyczynić się do rozwoju innych drobnoustrojów opornych na stosowane antybiotyki oraz grzybic. Zapobieganie. Pasieki należy usytuować na terenie suchym, nasłonecznionym. Według Fritscha i Bremera dodatek do pokarmu witaminy C lub kwasu cytrynowego w trakcie dokarmiania zimowego zmniejsza podatność rodziny na zakażenie.
