Choroba wiciowcową jest zaraźliwą chorobą przewodu pokarmowego pszczół o przebiegu łagodnym, którą wywołuje Leptomonas apis. Występuje ona w Europie. W Polsce została opisana po raz pierwszy w 1970 r. na Śląsku. Etiologia. Leptomonas apis (typ Protozoa, podtyp Plasmodroma, gromada Flagellata, rodzaj Leptomonas) występuje w dwóch formach: osiadłej i wolnej. Formy osiadłe, kształtu wrzecionowatego o zaokrąglonym końcu są zaopatrzone w jedną witkę. W komórce o wymiarach 1,0÷2,0 X 5,0÷6,0 um jest wyraźnie zaznaczone jądro oraz blęfaroplast. Pasożyty przytwierdzają się witkami do komórek nabłonka jelita cienkiego w pobliżu ujścia cewek wydalniczych, po kilkanaście a nawet kilkadziesiąt osobników. Zaatakowany przez pasożyta odcinek jelita przybiera wygląd szczoteczki. Formy wolnożyjące, gruszkowate o średnicy 1,2÷2,5 um występują w świetle jelita cienkiego i dalszych odcinkach przewodu pokarmowego. W niesprzyjających warunkach pasożyt wytwarza cysty. Do hodowli L. apis jest zalecane podłoże Zumsteina z dodatkiem pyłku. Patogeneza. Pszczoły zarażają się za pośrednictwem cyst i form wolnożyjących wydalanych z kałem. Cysty poza organizmem nie tracą zakaźności przez kilkanaście dni. Formy osiadłe pasożyta uszkadzają mechanicznie nabłonek jelita środkowego, głownie odcinka grzbietowego odźwiernika i powodują zatkanie ujść cewek wydalniczych. Zewnętrzną ścianę jelita w miejscu usadowienia się pasożytów pokrywają ciemne plamki. Formy wolnożyjące odżywiają się treścią przewodu pokarmowego zakażonych pszczół, co przy masowym zakażeniu prowadzi szybko do niedożywienia owadów, biegunek lub zaparcia. W przewodzie pokarmowym pszczół w wieku do 6 dnia życia występują wyłącznie formy wolnożyjące, co wskazuje na odporność nabłonka jelitowego na zakażenie. Rozprzestrzenianie choroby. Źródło zarażenia stanowią chore pszczoły, które wydalają z kałem cysty i formy wolnożyjące pasożyta. W rodzinie choroba szerzy się za pośrednictwem chorych pszczół, w pasiece i między pasiekami za pośrednictwem pszczół błądzących oraz zanieczyszczonych pasożytem sprzętów i narzędzi pasiecznych. Przebieg i objawy choroby. Choroba przebiega łagodnie i rzadko powoduje zamieranie większej liczby pszczół. Chore owady są osłabione, niechętnie pracują, tracą zdolności lotne. Niezdolne do lotu pszczoły pełzają po deseczce wylotowej, ścianach ula i ziemi przed ulem. U części pszczół występuje biegunka lub zaparcia. Niekiedy występuje drżenie skrzydełek, nóżek i czułków. Rozpoznanie. Jest możliwe po stwierdzeniu obecności pasożyta lub jego cyst w przewodzie pokarmowym. Badanie mikroskopowe przeprowadża się w sposób identyczny jak w chorobie zarodnikowcowej. W wyschniętych preparatach mazanych, barwionych metodą Mullera, postacie wegetatywne pasożyta barwią się na niebiesko, cysty na czerwono. Leczenie. Chore i podejrzane o chorobę rodziny należy podkarmić syropem cukrowym z dodatkiem sulfaguanidyny w ilości 0,5 g/1, codziennie przez trzy kolejne dni w ilości 11 syropu lecznicznego na pień. Zapobieganie. Zasadniczą rolę odgrywa rygorystyczne przestrzeganie zasad higieny w pasiece, ograniczenie błądzenia pszczół i rabunków. W treści jelita cienkiego, a szczególnie odbytnicy zdrowych pszczół mogą występować niepatogenne wiciowce. Występują one niezależnie od pory roku. Ich liczba może zwiększać się w przebiegu niektórych chorób.
