Okrywa ciała

Ciało pszczoły składa się z trzech zasadniczych części: głowy, tułowia i odwłoka. Jest ono pokryte jednowarstwowym naskórkiem (epidermis), spoczywającym na błonie podstawowej. Komórki naskórka wytwarzają włóknisty oskórek — kutikulę. Badania krystalograficzne wykazały, że występuje w niej chityna w formie alfa, beta i gamma. Poszczególne formy chityny różnią się pofałdowaniem cząsteczki oraz wzajemnym powiązaniem łańcuchów polisacharydowych. W budowie oskórka wyróżnia się trzy warstwy: epikutikulę, egzokutikulę i endokutikulę. Epikutikula, najbardziej zewnętrzna i najcieńsza warstwa oskórka, koloru brunatnego, jest zbudowana z kutikuliny (lipoproteina) oraz substancji o właściwościach tłuszczów. Egzokutikula ma budowę homogenną. Sztywność egzokutikuli nadaje sklerotyna, która wiąże z sobą micelle chitynowe i wypełnia przestrzenie międzymicellarne. Endokutikula składa się z warstw złożonych z mikrofibrylli chityny i homogennych białek. Twardnienie i ciemnienie kutikuli następuje dzięki gromadzeniu pochodnych tyrozyny w białkach wchodzących w skład sklerotyny i kutikuliny. Chityna jest polisacharydem. Nie rozpuszcza się w wodzie, rozpuszczalnikach organicznych, słabych kwasach i zasadach. Pod wpływem hydrolizy stężonymi kwasami mineralnymi uwalniają się z niej polisacharydy, glukozamina i kwas octowy. Egzokutikulę i epikutikulę przenikają liczne spiralne kanaliki. Twarda schitynizowana kutikula stanowi szkielet zewnętrzny. Pofałdowania szkieletu zewnętrznego w formie wewnątrz- szkieletowych mostków i żeberek wzmacniają okrywę ciała. Kształt głowy, charakterystyczny dla matki, robotnic i trutni, ma związek z ułożeniem i wielkością oczu złożonych i budową aparatu gębowego. Głowa pszczoły przypomina swoim wyglądem puszkę, spłaszczoną przednio-tylnie. W jej skład wchodzi pięć ściśle ze sobą zrośniętych, schitynizowanych segmentów. Na głowie można wyróżnić: oczy złożone i przy- oczka, czułki oraz otwór gębowy-z częścią aparatu gębowego. Oczy złożone znajdują się w górno-bocznym odcinku głowy, przyoczka na jej wierzchołku. Parzyste czułki znajdują się pośrodku przedniej części głowy. Każdy czułek składa się z trzonka, nóżki i biczyka. Pełnią one rolę narządów dotyku i czucia. W dolnej części głowy jest usytuowany otwór gębowy otoczony narządami gębowymi typu ssąco-gryzącego. W skład narządu gębowego wchodzą: warga górna w formie wydłużonego prostokąta, który ogranicza otwór gębowy od przodu, nadgębie i podgębie – umożliwiają one zamykanie otworu gębowego, parzyste żuwaczki o szerokiej podstawie i końcach przypominających swoim wyglądem dłuto, parzyste szczęki ściśle połączone z wargą dolną w tzw. zespół wargowo-szczękowy, warga dolna. W jej skład wchodzi podbródek, broda, języczek zakończony tzw. łyżeczką, dwa przyjęzyczki i parzyste głaszczki. Wszystkie narządy gębowe biorą udział w ssaniu pokarmu płynnego, tworząc trąbkę. Narząd gębowy jest najlepiej rozwinięty u robotnic, u których długość trąbki odgrywa ważną rolę w pobieraniu nektaru. U pszczoły środkowoeuropejskiej długość trąbki wynosi 5,95-6,50 mm, u pszczół kaukaskich 7,05-7,27 mm. Głowę z tułowiem łączy krótka, błoniasta szyja w kształcie mankieta wzmocnionego po bokach schitynizowanymi płytkami. Tułów składa się z trzech schitynizowanych segmentów. W każdym segmencie można wyróżnić cztery płytki: płytkę grzbietową (tergit), brzuszną (sternit) oraz dwie symetryczne płytki boczne. Tergity tułowia i pierwszy tergit odwłoka są ze sobą ściśle połączone. Na granicy części grzbietowej i brzusznej drugiego i trzeciego pierścienia tułowia są umocowane skrzydła, w miejscu zaś zetknięcia płytek bocznych ze sternitami pierwszego, drugiego i trzeciego pierścienia tułowia odchodzą trzy pary odnóży. Odwłok składa się z 10 segmentów. Pierwszy segment odwłoka łączy się funkcjonalnie z tułowiem, 8 i 9 segment wchodzą w skład aparatu żądłowego, 10 otacza otwór odbytowy. Półpierścienie brzuszne i grzbietowe poszczególnych segmentów oraz pierścienie odwłoka są połączone ze sobą elastycznymi błonami. Dzięki nim odwłok może zmieniać swoją pojemność. U matek i robotnic koniec odwłoka jest zaopatrzony w żądło. W skład aparatu żądłowego wchodzą płytki i pałeczkowate twory połączone stawami, elastycznymi’błonami i mięśniami Sztylet żądła i dwie połączone z nim szczecinki, łącząc się z krawędziami tworzą kanał jadowy. Z aparatem żądłowym są połączone dwa gruczoły: jadowy i zasadowy. Gruczoł jadowy ma kształt długiej cewki rozwidlającej się na ślepym końcu. W części dolnej przechodzi on w zbiornik jadu. Gruczoł zasadowy jest znacznie mniejszy. U pszczół robotnic na 4, 5, 6 i 7 brzusznym półpierścieniu odwłoka, pod lusterkami woskowymi, występują cztery pary gruczołów woskowych. Są one zbudowane z pojedynczej warstwy komórek, których wydzielina jest wyprowadzana przewodami na lusterka woskowe. Maksymalny rozwój gruczołów woskowych przypada u pszczół 12-H8-dniowych. Między 6 i 7 pierścieniem odwłoka, po stronie grzbietowej znajduje się gruczoł zapachowy utworzony z dużych komórek wydzielniczych (gruczoł Nasonova). Każda komórka jest połączona wąskim chitynowym kanalikiem z powierzchnią oskórka, łączącego 6 i 7 płytkę grzbietową odwłoka. Gruczoł zapachowy produkuje feromony (geraniol, kwas geraniowy, kwas nerolowy i citral). Feromony umożliwiają orientację i wzajemne porozumiewanie s(e pszczół.