Choroba roztoczowa jest pasożytniczą chorobą pszczół dorosłych o przebiegu przewlekłym, którą wywołuje roztocz pszczeli Acarapis woodi Pasożyt i jego postacie rozwojowe podczas żerowania w pierwszej parze tchawek, rzadziej w workach powietrznych głowy i odwłoka, powodują uszkodzenia mechaniczne, zwyrodnienie i martwicę tchawek i przylegających do nich mięśni, zaburzenia w wymianie gazowej, co prowadzi do osłabienia i padania pszczół. Choroba rozwija się powoli, często przez kilka lat nie jest zauważalna i w przypadkach nie leczonych prowadzi do śmierci całej rodziny. Cechuje się ona wyraźną sezonowością i cyklicznością. Nasilenie choroby przypada na zimę i wczesną wiosnę. Chorobę roztoczową opisano po raz pierwszy na wyspie Wight w 1904 r. W ciągu 4 lat doprowadziła ona do całkowitej likwidacji pasiek. Etiologię choroby wyjaśnił Rennie z Aber- deen. Pierwszy przypadek akarynozy w Polsce opisał w 1950 r. Kirkor. Choroba roztoczowa należy do chorób zwalczanych z mocy ustawy. Etiologia. Roztocz pszczeli Acarapis woodi (rząd Acarina, podrząd Tarsonemoidea, rodzina Tarsonemidae, rodzaj Acarapis) wykazuje wyraźny dymorfizm płciowy. Samice różnią się od samców większymi wymiarami ciała (samica 160+180 X 80+110 pm, samiec 85÷120 X 60+80 jum, posiadaniem tchawek i charakterystycznym ułożeniem szczecinek. Owalne ciało roztoczy, barwy żółtej, jest podzielone na niezbyt wyraźne segmenty i pokryte licznymi włoskami. Narząd ruchu stanowią 4 pary odnóży. Ostatni człon czwartej pary jest zaopatrzony w przylgi. Pasożyt ma dobrze wykształcony aparat gębowy typu kłująco-ssącego. Odżywia się hemolimfą. Średnia długość życia pasożyta wynosi 40 dni. Długość cyklu rozwojowego samca wynosi 11+12 dni, samicy 13+16 dni. Samice zapłodnione po przedostaniu się do pierwszej pary tchawek znoszą po 3+4 dniach 5+7 jajeczek, z których po 3+4 dniach wylęgają się larwy o trzech parach odnóży i kłująco-ssącym aparacie gębowym. Larwy odżywiają się hemolimfą. Larwa po kilku wylinkach, przekształca się po 3÷4 dniach w nimfę, która odżywia się również hemolimfą. Jest ona podobna do dorosłego pasożyta z tym, że jej narządy rozrodcze nie są w pełni rozwinięte. Po kilku wylinkach nimfa dojrzewa. Samica A. woodi znosi jajeczka jeden raz w życiu. Samice są zapładniane w tchawkach żywiciela. Liczba pasożytujących roztoczy w jednej tchawce może dochodzić do 100, przy czym stosunek samców do samic wynosi 1:1,1÷1:3,3. Zapłodnione samice po opuszczeniu tchawek usadawiają się na włoskach chitynowych pokrywających ciało pszczoły, gdzie przyjmują pozycję wyczekiwania. Zarażenie następuje z chwilą gdy pszczoła otrze się swoimi włoskami o wyczekującego pasożyta. A. woodi ginie szybko, jeżeli nie przedostanie się na inną żywą pszczołę. Przez otwór przetchlinki wnikają do tchawek samce, niezapłodnione i świeżo zapłodnione samice. Samice zapłodnione wcześniej nie mogą przecisnąć się przez wąski otwór przetchlinki. W zimie przy braku młodych pszczół w rodzinie o podatnym układzie tchawkowym na zarażenie, roztocza uasadawiają się na błonie pokrywającej stawy skrzydłowe. A. woodi jest niewytrzymały na brak pokarmu. W tchawkach martwych pszczół ginie w ciągu 48 godzin, w, gnieździe poza organizmem pszczół po kilku godzinach. Źródło zarażenia, Na zarażenie podatne są robotnice, trutnie i matki. Do zarażenia dochodzi wyłącznie na drodze kontaktu bezpośredniego pszczół. Pasożyt zaraża głównie układ tchawkowy pszczół w wieku do 5 dnia życia, rzadziej pszczół w wieku 10 dni, sporadycznie 12-dniowych pszczół. Możliwość zarażenia tchawek zbieraczek należy wykluczyć. Niektórzy badacze uważają, że obserwowany z wiekiem wzrost odporności na zarażenie układu tchawkowego jest uwarunkowany postępującym zesztywnieniem włosków otaczających przetchlinki pierwszej pary tchawek. Sztywne, schitynizowane włoski mają stanowić mechaniczną barierę dla pasożyta. Jednakże obserwacje w Rothamsted w 1959 r. wykazały, że odporne na zarażenie są również starsze pszczoły pozbawione włosków otaczających przetchlinki pierwszej pary tchawek. Pasożyt po przedostaniu się na starsze pszczoły, po nakarmieniu się hemolimfą, przyjmuje pozycję wyczekiwania na końcach włosków okrywających ciało pszczoły. Jeżeli nie uda mu się zakazić innej pszczoły, szybko ginie.
